กริยาสามชนิดและรูปพจนานุกรม

2018/12/19 หัวข้อ: ภาษาโอกินาว่าระดับพื้นฐาน ไวยากรณ์

　สวัสดีครับ วันนี้จะพูดถึงเรื่องไวยากรณ์พื้นฐานในภาษาโอกินาว่าเรื่อง คำกริยา ซึ่งโดยพื้นฐานแล้ว คำกริยาในภาษาโอกินาว่ามีพฤติกรรมคล้ายกับภาษาญี่ปุ่น คือ มีการผันตามกาล วาจก (ผู้กระทำหรือผู้ถูกกระทำ / อังกฤษ: voice) การแสดงความต่อเนื่องและอื่น ๆ สำหรับในบทความนี้จะพูดถึงเฉพาะ รูปทั่วไป รูปทั่วไปแบบสิ้นสุด และ รูปทั่วไปแบบขยายคำนาม

　ก่อนอื่นจะขอแนะนำประเภทของคำกริยา โดยคำกริยาในภาษาโอกินาว่าแบ่งเกณฑ์ตามเสียงของรากคำแล้ว แบ่งได้เป็น ๒ ประเภทหลัก ๓ ประเภทย่อย ได้แก่

1. คำกริยาที่รากคำมีตัวสะกด（子し音いん語ご幹かん動どう詞し）
2. คำกริยาที่รากคำไม่มีตัวสะกด（母ぼ音いん語ご幹かん動どう詞し）
   　2.1. คำกริยาที่รากคำไม่มีตัวสะกดแบบมีเสียงหลัก
   　2.2. คำกริยาที่รากคำไม่มีตัวสะกดแบบไม่มีเสียงหลัก (โดยมากมักจะเป็นกริยาที่มีรูปผันนอกกฎ)

โดยคำกริยาแต่ละคำกริยาในภาษาโอกินาว่า จะมีเสียงฐานสำหรับการผันรูป 3 เสียง ได้แก่

1. เสียงมาตรฐาน（基き本ほん音おん）
   • เสียงนี้ใช้ในการแบ่งประเภทของคำกริยาว่ารากคำมีตัวสะกดหรือไม่ หากคำกริยาที่รากคำไม่มีตัวสะกดจะมีเสียงมาตรฐานคือเสียง r
2. เสียงหลัก หรือ เสียงสอง（準じゅん体たい音おん／派は生せい音おん）
3. เสียงเชื่อมต่อ หรือ เสียงเปลี่ยน หรือ เสียงสาม（接せつ続ぞく音おん／音おん便びん音おん）

ในบทความนี้จะพูดถึงเฉพาะเสียงหลัก หรือ เสียงสอง เท่านั้น
สำหรับเสียงอื่น ๆ จะใช้ในการผันกริยารูปอื่นซึ่งจะกล่าวถึงในบทความถัดไป เช่น เสียงมาตรฐานใช้ผันรูปปฏิเสธ (否ひ定てい形けい / negative) เสียงเชื่อมต่อใช้ผันรูปกำลังทำ (継けい続ぞく形けい / continuos) เป็นต้น

โดยวิธีการเขียนเสียงของคำกริยาในเว็บไซต์นี้จะใช้รูปแบบดังนี้ เช่น

• ka~cuN|k,c,c หมายถึง คำกริยานี้ มี…
  • รูปพจนานุกรมคือ kacuN
  • รากคำศัพท์คือ ka
  • เสียงมาตรฐานคือ k (คำกริยาประเภทรากคำมีตัวสะกด)
  • เสียงหลัก หรือเสียงสอง คือ c
  • เสียงเชื่อมต่อ หรือเสียงสาม คือ c
• ʔi~cuN|k,c,z หมายถึง คำกริยานี้ มี…
  • รูปพจนานุกรมคือ ʔicuN
  • รากคำศัพท์คือ ʔi
  • เสียงมาตรฐานคือ k (คำกริยาประเภทรากคำมีตัวสะกด)
  • เสียงหลัก หรือเสียงสอง คือ c
  • เสียงเชื่อมต่อ หรือเสียงสาม คือ z
• ja~N|r,×,t|irr หมายถึง คำกริยานี้ มี…
  • รูปพจนานุกรมคือ jaN
  • รากคำศัพท์คือ ja
  • เสียงมาตรฐานคือ r (คำกริยาประเภทรากคำไม่มีตัวสะกด)
  • เสียงหลัก หรือเสียงสอง ไม่มี
  • เสียงเชื่อมต่อ หรือเสียงสาม คือ t
  • บางรูปไม่ผันตามกฎ irr - irregular

เป็นต้น

1. คำกริยารูปทั่วไปแบบสิ้นสุด / รูปพจนานุกรม

　คำกริยารูปนี้เป็นรูปมาตรฐานที่ปรากฏในพจนานุกรมภาษาโอกินาว่า และยังใช้ในประโยคหมายถึงปัจจุบันกาลด้วย เช่น

1.1. คำกริยาที่รากคำมีตัวสะกด

รากศัพท์ + เสียงหลัก + uN

• 書かちゅん(kacuN)/(ka~cuN|k,c,c) หมายถึง เขียน (ญี่ปุ่น: 書かく)
  • รากศัพท์คือ ka โดยมีเสียงหลักคือเสียง c ผสมกับ uN สุดท้ายได้ kacuN
• 読ゆむん(jumuN)/(ju~muN|m,m,d) หมายถึง อ่าน (ญี่ปุ่น: 読よむ)
  • รากศัพท์คือ ju โดยมีเสียงหลักคือเสียง m ผสมกับ uN สุดท้ายได้ jumuN
  • *บางตำราก็ว่า 読ゆぬん(junuN)/(ju~nuN|m,n,d)
• 眠にんじゅん(niNzuN)/(niN~zuN|d,z,t) หมายถึง หลับ (ญี่ปุ่น: 眠ねむる)
  • รากศัพท์คือ niN โดยมีเสียงหลักคือเสียง z ผสมกับ uN สุดท้ายได้ niNzuN

1.2. คำกริยาที่รากคำไม่มีตัวสะกดแบบมีเสียงหลัก

คำกริยาประเภทนี้ในภาษาโอกินาว่าสำเนียงชูริ (สำเนียงในวัง) กับสำเนียงนาฮะ (สำเนียงชาวบ้าน) จะพูดไม่เหมือนกัน ดังนี้

สำเนียงชูริ:

รากศัพท์ + juN

สำเนียงนาฮะ:

รากศัพท์ + ʔiN

• 取とぅゆん(tujuN)/(tu~juN|r,j,t) หมายถึง หยิบ จับ (ญี่ปุ่น: 取とる)
  • รากศัพท์คือ tu ผสมกับ juN / ʔiN ได้ tujuN / tuʔiN
  • สำเนียงชูริ ว่า 取とぅゆん(tujuN)/(tu~juN|r,j,t)
  • สำเนียงนาฮะ ว่า 取とぅいん(tuʔiN)/(tu~ʔiN|r,ʔ,t)
• 気ち張ばゆん(cibajuN)/(ciba~juN|r,j,t) หมายถึง พยายาม (ญี่ปุ่น: 頑がん張ばる)
  • รากศัพท์คือ ciba ผสมกับ juN / ʔiN ได้ cibajuN / cibaʔiN
  • สำเนียงชูริ ว่า 気ち張ばゆん(cibajuN)/(ciba~juN|r,j,t)
  • สำเนียงนาฮะ ว่า 気ち張ばいん(cibaʔiN)/(ciba~juN|r,ʔ,t)

1.3. คำกริยาที่รากคำไม่มีตัวสะกดแบบไม่มีเสียงหลัก

รากศัพท์ + N

เช่น

• 有あん(ʔaN)/(ʔa~N|r,×,t|irr) หมายถึง มี (ญี่ปุ่น: ある)
  • รากศัพท์คือ ʔa ผสมกับ N ได้ ʔaN
• 居うん('uN)/('u~N|r,×,t) หมายถึง มี อยู่ (ญี่ปุ่น: いる)
  • รากศัพท์คือ 'u ผสมกับ N ได้ 'uN
• やん(jaN)/(ja~N|r,×,t|irr) หมายถึง เป็น อยู่ คือ (ญี่ปุ่น: である)
  • รากศัพท์คือ ja ผสมกับ N ได้ jaN

การใช้รูปสิ้นสุด（終しゅう止し形けい）

　หากสังเกตจะพบว่าคำกริยาทุกคำในรูปนี้จะลงท้ายด้วยเสียง ん(~N)

　คำกริยารูปนี้ จะใช้เมื่อจบประโยคเท่านั้น เช่น

• 我わんねー日記にっち書かちゅん。(waNnee niQci kacuN)
  　หมายถึง ฉันเขียนไดอารี (ญี่ปุ่น: 私わたしは日記にっきを書かく。)

• 今日ちゅーから気ち張ばゆん。(cuukara cibajuN)
  　หมายถึง จะพยายามตั้งแต่วันนี้ (ญี่ปุ่น: 今日きょうから頑がん張ばる。)

• 山やま田ださのー大和やまとぅ人んちゅやん。(jamadasanoo jamatuNcu jan)
  　หมายถึง คุณยามาดะเป็นคนญี่ปุ่น (ญี่ปุ่น: 山やま田ださんは日に本ほん人じんだ。)

2. รูปขยายคำนาม（連れん体たい形けい）

　เปลี่ยน ん(~N) เป็น る(~ru) เมื่อใช้ขยายคำนาม

　ในภาษาญี่ปุ่น เราสามารถใช้รูปพจนานุกรมใช้ขยายคำนามได้เลย เช่น 書かく เขียน เป็น 書かく人ひと คนที่เขียน ในภาษาโอกินาว่า จะไม่สามารถใช้รูปสิ้นสุดในการขยายคำนามได้โดยตรง (ตามชื่อรูปคือรูปสิ้นสุด คือจบประโยคแล้ว) หากต้องการใช้ขยายคำนามต้องเปลี่ยนให้อยู่ในรูปขยายคำนาม（連れん体たい形けい） ก่อน โดยวิธีคือ เปลี่ยน ん(~N) ท้ายคำให้เป็น る(~ru) เช่น

• 書かちゅん(kacuN) เป็น 書かちゅる(kacuru)
• 取とぅゆん(tujuN) เป็น 取とぅゆる(tujuru) ในสำเนียงชูริ
• 取とぅいん(tuʔiN) เป็น 取とぅいる(tuʔiru) ในสำเนียงนาฮะ
• 居うん('uN) เป็น 居うる('uru)

ตัวอย่างประโยค

• くぬ手紙てぃがみ書かちゅる人っちょー誰たーやいびーが。(kunu tigami kacuruQcoo taa jaibiiga)^[1]
  　หมายถึง ใครเป็นคนเขียนจดหมายฉบับนี้หรอครับ/คะ (ญี่ปุ่น: この手て紙がみを書かく人ひとは誰だれですか。)

3. รูปทั่วไป（準じゅん体たい形けい）

　ตัด ん(~N) ออกจากรูปสิ้นสุด

　รูปทั่วไปคือรูปพื้นของรูปสิ้นสุดและรูปขยายคำนาม กล่าวคือ เป็นรูปที่สร้างจาก รากศัพท์ + เสียงหลัก + (u|i/ju|×) โดยมากใช้ร่วมกับคำช่วยอื่นเพื่อเชื่อมประโยค เช่น

• くとぅ(kutu) หมายถึง เพราะว่า (ญี่ปุ่น: から)
• しが(siga) หมายถึง แต่ (ญี่ปุ่น: けど／けれど)

ตัวอย่างประโยค

• 今日ちゅーや雨あみぬ降ふゆくとぅ、家やーんかい居うん。(cuu ja ami nu hujukutu jaaNkai 'uN)^[2]
  　หมายถึง เพราะวันนี้ฝนตกก็เลยอยู่บ้าน (ญี่ปุ่น: 今日きょうは雨あめが降ふるから、家いえにいる。) สำเนียงชูริ

• 今日ちゅーや雨あみぬ降ふいしが、あぬ人っちょー学校がっこーんかい行いちゅん。(cuu ja ami nu huisiga ʔanuQcoo gaQkooNkai ʔicuN)^[2]
  　หมายถึง แม้ว่าวันนี้ฝนจะตก แต่เขาคนนั้นก็จะไปโรงเรียน (ญี่ปุ่น: 今日きょうは雨あめが降ふるけど、あの人ひとは学校がっこうに行いく。) สำเนียงนาฮะ

สรุปคำศัพท์

1) คำกริยา

• 書かちゅん(ka~cuN|k,c,c) - เขียน (書かく)
• 行いちゅん(ʔi~cuN|k,c,z) - ไป (行いく)
• 読ゆむん(ju~muN|m,m,d) - อ่าน (読よむ)
• 眠にんじゅん(niN~zuN|d,z,t) - นอน หลับ (眠ねむる)
• 取とぅゆん(tu~juN|r,j,t) - หยิบ จับ (取とる)
• 気ち張ばゆん(ciba~juN|r,j,t) - พยายาม (頑がん張ばる)
• 降ふゆん(hu~juN|r,j,t) - (ฝน) ตก (降ふる)
• 有あん(ʔa~N|r,×,t|irr) - มี (ある)
• 居うん('u~N|r,×,t) - อยู่ (いる)
• やん(ja~N|r,x,t|irr) - เป็น คือ (である)

2) คำศัพท์

• 日記にっち(niQci) - ไดอารี (日記にっき)
• 手紙てぃがみ(tigami) - จดหมาย (手紙てがみ)
• 人っちゅ(Qcu) - คน (人ひと)
• あぬ人っちゅ(ʔanuQcu) - คนนั้น (あの人ひと)
• 誰たー(taa) - ใคร (誰だれ)
• 今日ちゅー(cuu) - วันนี้ (今日きょう)
• 雨あみ(ami) - ฝน (雨あめ)
• 家やー(jaa) - บ้าน (家いえ)
• 学校がっこー(gaQkoo) - โรงเรียน (学がっ校こう)

3) คำช่วย

• くとぅ(kutu) - เพราะว่า (から〔理由〕)
• しが(siga) - แต่ (けど)
• んかい(Nkai) - บอกสถานที่ หรือจุดมุ่งหมายของคำกริยา (に〔場所〕)
• ぬ(nu) - บอกประธานของประโยค (ญี่ปุ่นโบราณ: の, ญี่ปุ่นปัจจุบัน: が)

อ้างอิง

[1] การสร้างประธาน 人っちゅ(Qcu)＋や(ja) กลายเป็น 人っちょー(Qcoo) ลักษณะเดียวกับ 御う所んじゅ(ʔuNzu) อ้างอิง

[2] การใช้ ぬ(nu) ในลักษณะเป็นประธานของประโยค เทียบได้กับการใช้ が ในภาษาญี่ปุ่นปัจจุบัน (ภาษาญี่ปุ่นในสมัยโบราณก็มีการใช้ の เป็นประธานของประโยคเช่นเดียวกัน)