การผันรูป ~ti (てぃ)

2019/01/03 หัวข้อ: ภาษาโอกินาว่าระดับกลาง ไวยากรณ์

ぐすーよー今日ちゅーうがなびら

　สวัสดีครับ บทความในวันนี้จะพูดถึงการผันรูป ~ti ในภาษาโอกินาว่า โดยเบื้องต้นแล้ว รูป ~ti ในภาษาญี่ปุ่นก็คือรูป て ทั้งหลายนั้นเอง โดยการใช้งานปกติจะใช้สำหรับการเชื่อมต่อประโยคที่บอกลำดับการเกิดเหตุการณ์ หรือแปลเป็นภาษาไทยว่า และ หลังจากนั้นก็ เป็นต้น

　ในเชิงงานค้นคว้าหรืองานวิจัย มักจะเรียกรูป ~ti นี้ว่า รูปเชื่อมต่อ หรือ 接続せつぞく形けい ไม่ก็เรียกตรงตัวเลยว่า てぃ形けい／ティ形けい

1. คำกริยารูป ~ti

รากคำ + เสียงเชื่อมต่อ (เสียงสาม) + i

• 巻まちゅん(ka~cuN|k,c,c) แปลว่า ม้วน รูปเชื่อมต่อคือ 巻まち(maci)
  • รากคำ ma + เสียงเชื่อมต่อ c + i ได้ maci
• 待まちゅん(ma~cuN|t,c,Qc) แปลว่า รอ รูปเชื่อมต่อคือ 待まっち(maQci)
  • รากคำ ma + เสียงเชื่อมต่อ Qc + i ได้ maQci
• 食かむん(ka~muN|m,m,d) รูปเชื่อมต่อคือ 食かてぃ(kadi)
  • รากคำ ka + เสียงเชื่อมต่อ d + i ได้ kadi
• 眠にんじゅん(niN~zuN|d,z,t) รูปเชื่อมต่อคือ 眠にんてぃ(niNti)
  • รากคำ niN + เสียงชื่อมต่อ t + i ได้ niNti
• あわてぃゆん(ʔawati~juN|r,j,t) แปลว่า รีบ ลน รูปเชื่อมต่อคือ あわてぃてぃ(ʔawatiti)
  • รากคำ ʔawati + เสียงเชื่อมต่อ t + i ได้ ʔawatiti
• やん(ja~N|r,×,t|irr) รูปเชื่อมต่อคือ やてぃ(jatiN)
  • รากคำ ja + เสียงเชื่อมต่อ t + i ได้ jatiN

2. คำวิเศษณ์รูป ~ti

รากคำ + sati

• 寒ふぃーさん(hwiisaN) รูปเชื่อมต่อคือ 寒ふぃーさてぃ(hwiisati)
• 多うふさん(ʔuhusaN) รูปเชื่อมต่อคือ 多うふさてぃ(ʔuhusati)

3. รูป ~ti ของรูปปฏิเสธ

รูปปฏิเสธ + ti

• 書かちゅん(ka~cuN|k,c,c) รูป ~ti ของรูปปฏิเสธคือ 書かかんてぃ(kakaNti)
• 分わかゆん(waka~juN|r,j,t) รูป ~ti ของรูปปฏิเสธคือ 分わからんてぃ(wakaraNti)
• 切ちゆん(ci~juN|r,j,Qc) แปลว่า ตัด รูป ~ti ของรูปปฏิเสธคือ 切ちらんてぃ(ciraNti)
• 暑あちさん(ʔacisaN) รูป ~ti ของรูปปฏิเสธคือ 暑あつくねーらんてぃ(ʔacikuneeraNti)

การใช้งาน

ใช้สำหรับบอกลำดับของเหตุการณ์

~ti, ~ti, ~ti, ..., ~N.

　ในการเรียงประโยค สามารถใช้รูป ~ti ลงท้ายประโยคย่อยเพื่อบ่งบอกลำดับเหตุการณ์เกิดก่อนหลังของคำกริยา เช่น

• 今日ちゅー我わんねー起うきてぃ、仕事しぐとぅんかい行いじ、夕飯ゆーばん食かでぃ、帰けーやびーたん。(cuuwaNneeʔukiti, sigutuNkai ʔizi, juubaNkadi, keejabiitaN)
  　หมายถึง วันนี้ฉันตื่นนอน ไปทำงาน รับประทานอาหารเย็น แล้วก็กลับบ้าน (今日きょう私わたしは起おきて、仕事しごとに行いって、晩ばんご飯はんを食たべて、帰かえりました。)

ใช้สำหรับเชื่อมคำวิเศษณ์

~ti, ~ti, ~ti, ..., ~N

　ตัวอย่างประโยคเช่น

• タイ旅たびや安やっさてぃうむっさん。(taitabi ja jaQsati ʔumuQsaN)
  　หมายถึง เที่ยวประเทศไทยทั้งถูกและสวยงาม (タイ旅行りょこうは安やすくて楽たのしい。)

ใช้สำหรับบอกเงื่อนไขลำดับ

(A)~tikara, (B)

　เมื่อเกิด (A) แล้วจึงเกิด (B) เช่น

• ジュース飲ぬでぃから家やー出いじゆん。(zuusu nudikara jaa ʔizijuN)
  　หมายถึง ดื่มน้ำผลไม้เสร็จก่อนถึงค่อยออกบ้าน (ジュースを飲のんでから家いえを出でる。)

ใช้สำหรับบอกความขัดแย้ง

(A)~tiN, (B)

　แม้ว่า (A) แต่ก็ (B) เช่น

• うぬ童わらべー飯むん食かまんでぃん太むてーゆんさー。(ʔunuwarabee muNkamaNdiN muteejuNsaa)
  　หมายถึง เด็กคนนั้นไม่กินข้าวแต่ก็อ้วน (あの子こはご飯はんを食たべなくても太ふとる。)

• 今なま行いじん誰たーん居うらんどー。(nama ʔiziN taaN'uraNdoo)
  　หมายถึง ไปตอนนี้ก็ไม่เจอใครหรอกนะ (今いま行いっても誰だれもいないよ。)

• 今日ちゅーや寒ふぃーさてぃん、人っちゅぬ多うふさん。(cuuja hwiisatiN, Qcu nu ʔuhusaN)
  　หมายถึง แม้วันนี้จะหนาวแต่คนก็ยังเยอะ (今日きょうは寒さむくても人ひとが多おおい。)

สรุปคำศัพท์

1) คำกริยา

• 巻まちゅん(ma~cuN|k,c,c) - ม้วน (巻まく)
• 待まちゅん(ma~cuN|t,c,Qc) - รอ (待まつ)
• あわてぃゆん(ʔawati~juN|r,j,t) - รีบ ลน (急いそぐ)
• 切ちゆん(ci~juN|r,j,Qc) - ตัด (切きる)
• 起うきゆん(ʔuki~juN|r,j,t) - ตื่น (起おきる)
• 太むてーゆん(mutee~juN|r,j,t) - อ้วน (太ふとる)

2) คำวิเศษณ์

• 安やっさん(yaQsaN) - ถูก (安やすい)
• うむっさん(ʔumuQsaN) - สนุก น่าสนใจ ตลก (楽たのしい、面白おもしろい)

3) คำนาม

• 夕飯ゆーばん(juubaN) - อาหารเย็น (夕飯ゆうはん、晩ばんご飯はん)
• 飯むん(muN) / 飯むぬ(munu) - อาหาร (飯めし、ご飯はん)